Vrijheid & vergeving

Mohamedou Ould Slahi werd eind 2001, enkele maanden na nine-eleven, gearresteerd in zijn geboorteland Mauritanië en ontvoerd naar Jordanië. Acht maanden later werd hij overgeplaatst naar Guantánamo Bay, de Amerikaanse militaire gevangenis in Cuba, waar hij vele martelingen onderging en veertien jaar is vastgehouden, zonder ooit te horen waarvan hij werd beschuldigd. Tijdens zijn detentie begon hij zijn ervaringen op te schrijven, in het Engels, de taal die hij in de gevangenis leerde. Hij wist het manuscript via zijn advocaten naar buiten te krijgen en in 2015 verscheen zijn Guantánamo Diary, in een door de Amerikaanse inlichtingendiensten zwaar geredigeerde uitgave. Na zijn vrijlating in 2016 werkte hij aan het herstel van zijn originele woorden en in 2017 werd de gerepareerde editie gepubliceerd. Het boek werd een internationale bestseller en is inmiddels verfilmd: begin dit jaar verscheen The Mauritanian, met Tahar Rahim in de hoofdrol en Jody Foster als zijn advocaat. Als writer in residence bij het Noord Nederlands Toneel en Club Guy & Roni, schreef Mohamedou de tekst voor de dansvoorstelling FREEDOM, die op 16 oktober in première gaat. Want als iemand weet wat vrijheid is…

Ik heb je boek gelezen. En ik kon tijdens het lezen niet stoppen met huilen. Ik voelde zoveel plaatsvervangende schaamte voor wat jou is aangedaan. En het verbaasde me hoe je zo menselijk bleef onder alle vernedering. Op een gegeven moment moest je huilen toen een bewaakster zich had bezeerd. Je vroeg je af hoe je medelijden kon voelen voor iemand die jou zo slecht behandelde. Dat vraag ik me ook af. Hoe is het mogelijk om compassie te voelen voor iemand die overduidelijk geen compassie voor jou toont?
“Dit is een moeilijke vraag, ik weet het echte antwoord niet. Ik denk dat opvoeding, persoonlijke overtuiging en veerkracht een
grote rol spelen in de manier waarop we reageren op externe omstandigheden. En wat we belangrijk vinden. Het is mijn prioriteit in het leven om een aardig persoon te zijn.”

Je bent heel lang van je vrijheid beroofd: wat betekent vrijheid voor jou?
“Vrijheid kan in heel veel dingen zitten. En vrijheid is voor iedereen en in elke situatie iets anders. Ik vertel vaak het verhaal dat ik ooit hoorde, over een man met een blaasprobleem, die op de vraag of hij wel eens getuige was geweest van een wonder, antwoordde: ‘Ik heb zojuist geplast!’ Kunnen urineren, was voor hem op dat moment de ultieme vrijheid. Niet altijd maar wel vaak, ligt vrijheid binnen handbereik. Maar je kunt het pas vinden, als je weet wat je nodig hebt. Voor iemand die wrok koestert, is vrijheid te vinden in vergeving. Want wrok, ook al is daar een goede reden voor omdat iemand je iets heel ergs heeft aangedaan, maakt je tot slaaf. Je ketent je vast aan de persoon die je pijn heeft gedaan. Het is een heel waar gezegde: ‘Haat koesteren is als vergif drinken en denken dat iemand anders eraan doodgaat.’

Wrok en woede zijn zelfdestructieve emoties en een zware last om mee te dragen. Ik kwam tot het inzicht dat ik mijn ziel van die zware last kon bevrijden, door te vergeven. Het was echt een verlichting in mijn hoofd: ik had alles, het was er al die tijd al, maar ik zag het gewoon nog niet. De Libanees-Canadese activiste en schrijfster Najwa Zebian beschrijft het heel mooi: ‘Vandaag heb ik besloten je te vergeven. Niet omdat je je excuses hebt aangeboden, of omdat je de pijn hebt erkend die je mij hebt aangedaan, maar omdat mijn ziel vrede verdient.’ Ik wou dat ik dat citaat had gekend voor ik ontvoerd werd.”

In haar boek The Choice zegt Edith Eva Eger, een Hongaarse schrijfster die Auschwitz overleefde door te dansen voor Mengele, precies hetzelfde. Als psycholoog hielp ze haar cliënten om vrijheid te vinden door te vergeven. “Ik zou dat boek graag willen lezen.” Ik zou het je graag geven. “Laten we dan je karma testen en hopen dat ik snel naar Nederland kan komen. Inshallah.”

De dansvoorstelling FREEDOM van Club Guy & Roni is gebaseerd op jouw teksten en je bent als ‘artist in residence’ uitgenodigd door het Noord Nederlands Toneel. Hoe ben je in contact gekomen met Guy Weizman?
“Ik werd aan hem voorgesteld door zangeres en kunstenaar Rajae El Mouhandiz. Ze had mijn boek gelezen en we kwamen in contact via social media. We werden meteen close, ik beschouw haar inmiddels als een dierbare vriendin. Zij is de oorzaak van alle mooie dingen die nu voor mij gebeuren in Nederland.

Ook heb ik met haar en Guy een bewerking gemaakt van Amazing Grace. In de gevangenis hoorde ik voor het eerst de prachtige hymne van John Newton. De woorden spraken tot de pijn die ik in mijn hart voelde en ik begon ze te vertalen in het Arabisch. Het was een uitdaging om trouw te blijven aan de originele tekst en tegelijkertijd aan het Arabische metrum en de Mauritaanse soefi. Nadat ik Rajae had ontmoet besloten we een nieuwe versie uit te brengen met mijn vertaling rond het originele lied, gezongen door Rajae en zangeres Taali uit New York en begeleid door een orkest en een koor en de dansers van Club Guy & Roni. Op 11 september is de opname online gepubliceerd.”

Voor je detentie was je computeringenieur, nu ben je een schrijver en een beroemdheid; je boek is een bestseller, er is een film uitgebracht, je verschijnt in de media. Hoe ga je hiermee om?
“Ik ben heel erg dankbaar voor wat er gebeurt. Ik heb in mijn stoutste dromen nooit gedacht dat mijn verhaal zo bekend zou worden en dat het voor zoveel mensen een reden zou zijn om op te komen voor democratie en mensenrechten. Ik denk heel vaak terug aan dat moment dat ik op klaarlichte dag, in alle kalmte, werd ontvoerd door de geheime politie. Ik zal altijd het beeld blijven zien van mijn moeder, die met haar gebedskralen in haar handen stond te bidden, terwijl de auto met mij wegreed. Mijn ontvoerders hadden op dat moment natuurlijk geen idee dat de wereld ooit over mij zou weten.” Heb je plannen of dromen voor de toekomst? “Het is mijn droom om in een vrij land te kunnen schrijven en creëren zonder angst voor vervolging of kidnapping. Ik zou ook graag hulp krijgen van goede artsen en psychiaters bij mijn terugkerende nachtmerries en mijn lichamelijke klachten. Ik hoop dat Nederland achter mij en de mensenrechten staat en mij een verblijfsvergunning geeft. Maar ik zal ook altijd blijven terugkomen naar Mauritanië, om inspiratie te halen uit de duinen en de uitgestrektheid van de woestijn.”