Weg van de hokjesgeest

In juli 2020 nam Yvonne van den Berg afscheid als programmeur bij SPOT. Dankzij haar vonden zo’n beetje alle wereldsterren uit de klassieke muziek de weg naar Groningen. Als opvolger heb je dus grote schoenen te vullen. Nynke Stellingsma, algemeen directeur van SPOT Groningen, formeerde daarom een ijzersterk Team Klassiek. Yoram Ish-Hurwitz (pianist en artistiek leider van het Oranjewoud Festival) en Geert-Jan van Beijeren Bergen en Henegouwen (bekend als dirigent van kamerkoor Dualis en Toonkunstkoor Bekker Groningen) trekken als programmeurs de kar. Marcel Mandos (artistiek leider van het Noord Nederlands Orkest) schoof aan als bevlogen sparringpartner. Aan dit trio de schone taak om te zorgen dat de klassieke muziek de waardering krijgt die het genre verdient en de broodnodige impulsen voor de toekomst. De hamvraag: hoe gaan ze dat doen?

Marcel: “Laat ik beginnen om te zeggen dat Yvonne van den Berg met haar serie Wereldsterren de klassieke muziek in De Oosterpoort op de kaart heeft gezet. Wij hebben de opdracht om vanuit die prachtige, solide basis op zoek te gaan naar nieuwe wegen en verbindingen met andere genres en disciplines aan te gaan. Ik wil niet aan zelfbevlekking doen, maar in mijn beleving hebben wij met z’n drieën een enorme hoeveelheid expertise in huis. Kennis waarmee wij kunnen zorgen dat de klassieke muziek een toekomstbestendige plaats binnen de programmering van SPOT krijgt. Hoewel je het woord klassiek misschien wel tussen haakjes moet zetten. Jazz, pop, hiphop, klassiek; uiteindelijk is het allemaal met elkaar verbonden.”

Yoram: “De wereld van de klassieke muziek is volop in beweging. Je ziet ook steeds meer overlap en interactie tussen verschillende genres. Die harde grenzen zoals die ooit golden, worden door veel musici al lang niet meer zo ervaren. Ook wij hebben daar, ieder vanuit zijn afzonderlijke expertise, een eigen kijk op. Dat zorgt voor een heel breed perspectief en levert inspirerende en levendige discussies op over de koers die wij als SPOT willen varen. De canon blijven we koesteren, we willen Beethoven, Brahms, Bruckner, Mahler, Mozart en Chopin op het allerhoogste niveau laten uitvoeren. Maar er gebeurt zo veel meer, er zijn zo veel interessante uitstapjes te maken. Het is goed om daar als SPOT een eigen visie op te ontwikkelen.”

Geert-Jan: We willen ontzuilen, weg van de hokjesgeest. Die wens hoor je trouwens ook bij programmeurs uit andere genres.

Yoram: “Grenzen geven de kaders aan waarbinnen je je kunt bewegen. Maar een kunstenaar zal altijd buiten de grenzen van de traditionele vormen willen werken. Waardoor er een nieuw kader ontstaat, waarvan de grenzen vervolgens ook weer worden doorbroken. Dat is waar kunst over gaat.”

TREASURE

Geert-Jan: “De nieuwe klassieke programmering kent drie pijlers. De eerste heeft als titel Treasure en omvat de canon van de klassieke muziek. Muziek die zich door de eeuwen heen heeft bewezen, die emotioneert en voor verbinding zorgt. Bij SPOT willen we die eeuwenoude rijkdom koesteren. We willen ons publiek de schoonheid van de klassieke traditie laten horen door de muziek te laten uitvoeren door musici en orkesten van wereldfaam. Maar klassieke muziek is geen museaal genre dat krampachtig moet worden geconserveerd. Dus gaan we kijken wat we kunnen toevoegen, bijvoorbeeld qua presentatie. De muziek staat echter altijd centraal.”

Yoram: “We willen de schatten uit het verleden op zo’n manier presenteren dat een breder publiek zich erdoor aangetrokken voelt. We verrijken, verfrissen, maar de inhoud is belangrijker dan de vorm. De muziek is prachtig zoals die is, daar komen we niet aan.”

Geert-Jan: “Daarnaast presenteren we binnen deze programmalijn onder de titel Dutch Delight Nederlands toptalent. Want met al die wereldsterren die we ieder jaar naar Groningen halen, zou je bijna vergeten dat er in Nederland ook ontzettend veel talent rondloopt. Samen met deze musici gaan we op zoek naar nieuwe concertvormen: een andere lengte van het concert, een live interview voorafgaand, een afterparty met livemuziek, je kunt van alles verzinnen.”

INVITE

Yoram: “Invite, onze tweede pijler, richt zich op bestaand en nieuw publiek dat zich graag laat verrassen. Tijdens deze concerten kan klassieke muziek in allerlei gedaantes opduiken. En zoals Marcel net al aangaf: het woord klassiek moet je misschien wel tussen haakjes plaatsen. We gaan op zoek naar nieuwe wegen, andere presentatievormen, we zoeken aansluiting bij andere genres, disciplines en culturen en het experiment wordt niet geschuwd. Waar het bij Treasure echt om de muziek draait, zijn bij Invite muziek en vorm veel meer verweven. Zo halen we dit najaar de voorstelling Balsam van het Belgische Zefiro Torna & Laika naar Groningen. Een met niets te vergelijken, muzikale en zintuigelijke performance waarbij je als bezoeker wordt ondergedompeld in muziek, geuren en smaken. Echt heel erg gaaf.”

Geert-Jan: “Nog een prachtig voorbeeld: De Tranen van Petrus, een samenwerking tussen het Nederlands Kamerkoor en Dance Company Nanine Linning, waarbij de zestiende-eeuwse muziek van Orlando di Lasso versmelt met de actualiteit. Sterdanser Marijn Rademaker vertolkt de rol van apostel Petrus, begeleid door zeven zangers in grote glazen zuilen. Waanzinnig mooi.”

Yoram: “Of het Franse Quatuor Debussy dat een strijkkwartetversie van Mozarts Requiem uitvoert in de Stadsschouwburg op een met kaarsen verlicht podium. Dat wordt een hele andere beleving dan een strijkkwartet in de kleine zaal van De Oosterpoort. Want ook dat zullen we gaan doen: zoeken naar locaties waar het repertoire het beste tot zijn recht komt, zoals Grand Theatre, de Suikerfabriek, de Lutherse Kerk of andere, onverwachte plaatsen.”

Geert-Jan: “Daarnaast krijgt het neoklassieke repertoire een plek binnen de programmering van Invite. Muziek van Einaudi combineren met koormuziek van bijvoorbeeld Arvo Pärt, waardoor je het in een verdiepende context plaatst. Of denk aan de spannende programma’s van Remy van Kesteren.”

Yoram: “En last but not least willen we als SPOT wat vaker op de stoel van de creative producer gaan zitten om zelf producties te ontwikkelen. Zoals bijvoorbeeld The Lounge, waarbij de grote zaal van De Oosterpoort wordt omgebouwd tot een reusachtige huiskamer. Met drankjes en versnaperingen binnen handbereik ontsnapt het publiek voor even aan de aan van de dag in een mix van huisconcert en talkshow.”

Marcel: “We gaan met de NNO-musici ook een eigen SPOTensemble oprichten dat we kunnen inzetten bij eigen producties. Daarmee worden het ook echt coproducties van het NNO en SPOT.”

CONNECT

Yoram: “Onze samenleving is de afgelopen twintig jaar enorm veranderd. En verandert nog steeds in hoog tempo. Als SPOT willen we daarin meebewegen. Dus is het van groot belang om, zoals de titel al aangeeft, binding te houden met wat er om ons heen gebeurt, op micro- en op macroniveau. Bij Connect moet je denken aan educatie- en talentontwikkelingsprojecten, aan onze samenwerking met het Prins Claus Conservatorium, aan optredens door amateurs, participatieconcerten, workshops, cursussen en andere vormen van randprogrammering. Diversiteiten inclusie-bevorderende programma’s krijgen hier eveneens een plek. Deze lijn beperkt zich ook niet tot de klassieke programmering, maar wordt genre- en discipline-overstijgend en daarmee organisatiebreed.”

Geert-Jan: “Een mooi voorbeeld is het programma over Alzheimer, dat de Nederlandse Bachvereniging maakte in samenwerking met prof. dr. Philip Scheltens, hoogleraar neurologie en directeur van het Alzheimercentrum Amsterdam. Daaromheen organiseren we voorconcerten in verzorgingstehuizen en Alzheimer Cafés, de plek waar mensen die binnen hun familie met dementie te maken krijgen elkaar kunnen ontmoeten en ervaringen kunnen uitwisselen.”

Yoram: “Of neem De Wijk De Wereld, een succesvol theaterproject, waarbij verhalen van Groningse wijkbewoners met toneel, dans en muziek tot leven worden gebracht. Ik zou het geweldig vinden om samen met de popprogrammeurs iets vergelijkbaars op muziekgebied te starten.”

Marcel: “De kern is dat wij heel erg geloven in de kracht van muziek binnen een snel veranderende samenleving. In de zinvolheid en de zingeving van muziek. Met onze ideeën willen we bruggen slaan, maar ook nieuw publiek aan ons binden. We doen geen enkele concessie aan de kwaliteit, maar we willen door het presenteren van nieuwe concertvormen de toekomst van de klassieke muziek stevig verankeren en de weg voorbereiden naar het nieuwe muziekgebouw dat er binnen nu en tien jaar in Groningen gaat komen.”

Yoram: “Ik denk dat veel mensen geen idee hebben wat er allemaal mogelijk is. Er valt echt een wereld te ontdekken, daar ben ik van overtuigd. Het publiek van nu hecht minder waarde aan tradities en meer aan beleving. Ja ik zie je al fronsen, maar met het woord ‘beleving’ is natuurlijk helemaal niks mis. Maar waar de ene bezoeker de muziek het liefst tot zich neemt in een meer traditionele concertvorm, laat de andere bezoeker zich graag verleiden door een bijzondere locatie of een ongedwongen setting. Wij willen klassieke muziek zodanig presenteren dat zowel de bestaande bezoekers als nieuwe publieksgroepen zich aangesproken voelen.”

Marcel: “Maar vergis je niet, voor je als programmeur je stempel kunt drukken ben je een paar jaar verder. En door corona zijn er natuurlijk ook concerten die eerder zouden plaatsvinden doorgeschoven naar volgend seizoen. Het zal dus even duren voor onze visie, waar we heel erg in geloven, echt goed zichtbaar is.”

Yoram: “Voorlopig maken we eerst dankbaar gebruik van het fantastische werk dat Yvonne van den Berg hier heeft achtergelaten. Eigenlijk wordt 2022-2023 pas ons eerste echte seizoen. Het is ook fijn om de ruimte te hebben om onze richting te bepalen en ons publiek te leren kennen. Het zal een geleidelijke ontwikkeling zijn, maar ik ben ervan overtuigd dat onze plannen een breed publiek – bestaand en nieuw – zullen aanspreken.”